De Beekse Bergen, een bijzondere plaats voor de wilde Ooievaar!
Het gaat goed met de Ooievaar in Nederland! In 2023 werd de populatie geschat op 1550-1750 paren en de aantallen stijgen met de jaren. Dat was de vorige eeuw wel anders toen er door Vogelbescherming Nederland ingegrepen moest worden omdat er, in de jaren zeventig, minder dan tien broedparen over waren in Nederland.
Dankzij gerichte fokprogramma's en uitzetten in twaalf buitenstations kropen de aantallen langzaam weer op. In 2009, met zo'n 750 broedparen werd het herintroductieprogramma stopgezet en vanaf toen moest de wilde populatie het op eigen kracht doen, en met succes! Op de verspreidingskaart laat Noord Brabant echter een opvallend lege plek zien (figuur 2). Het hele rivierengebied is bezet maar de Ooievaars lijken nauwelijks verder naar het zuiden af te dalen. Het is zelfs, vanuit een leeg Brabant, goed te zien dat aan de overkant / noordkant van de Maas, in Gelderland, de hoogspanningsmasten helemaal vol zitten. De laatste jaren lijken ze evenwel mondjesmaat de Maas over te steken en in de polders ten noorden van Oss te gaan broeden maar het houdt nog niet echt over!
Opvallend is dan ook dat de Ooievaars binnen Brabant zelf een soort herintroductieprogramma hebben opgezet en wel vanuit Safaripark de Beekse Bergen in Hilvarenbeek, net onder Tilburg. Lees hieronder het wonderbaarlijke verhaal. Met ongeveer dertig broedparen in 2023, zat daar ruim een derde van de hele Brabantse broedpopulatie. Overigens zien we hetzelfde maar in veel kleinere aantallen bij andere dierenparken als Zie-Zoo in Volkel en Dierenrijk Europa in Nuenen.
Oproep voor invullen nestkaarten
Er is echter nog wel flink wat werk aan de winkel. Nesten worden wel, hap snap, doorgegeven in Waarneming.nl of als losse melding bij Sovon maar van lang niet alle broedparen worden nestkaarten gemaakt met details over aantallen jongen en andere broedbiologische gegevens. Daarnaast zijn langere tijdreeksen van telgebieden zeker gewenst, dus als je nog oude notitieboekjes hebt met details, dan is Sovon daar zeker in geïnteresseerd!
De Beekse Bergen
In de Beekse Bergen is een groeiende broedkolonie wilde Ooievaars aanwezig. Vermoedelijk werden de eerste wilde Ooievaars aangetrokken door de Ooievaars die jarenlang behoorden tot de collectie van Beekse Bergen. In het safaripark werden namelijk in een open verblijf ‘niet-vliegende’ Ooievaars gehouden. Deze groep bestond o.a. uit verkeersslachtoffers uit opvangcentra die door vleugelbeschadigingen niet meer uitgezet konden worden in het wild. Omdat dit een ‘open verblijf’ was konden wilde, vrijvliegende, Ooievaars (en Blauwe Reigers) een graantje mee pikken tijdens de voederingen.
Ongeveer 20 jaar geleden begon de kolonie met één paar op een paalnest nabij de ingang van het safaripark. Al snel werden meerdere kunstmatige nesten aangeboden en kort daarna ook in gebruik genomen door wilde paren.
In 2015 zijn alle niet-vliegende Ooievaars uit het safaripark verhuisd naar andere dierentuinen en werd en dus ook niet meer gevoerd. Opvallend genoeg nam het aantal (wilde) Ooievaars in de jaren daarna toch snel toe, zonder dat er werd (bij)gevoerd. Voor het toenemende aantal Ooievaars waren niet voldoende nestpalen aanwezig en de vogels weken uit naar kruinen van grove dennen en andere hoge plaatsen in het park zoals op volières. Vooral een rustig schiereiland in het midden van het park werd een populaire plek. Dit schiereiland is tevens populair bij de Oeverzwaluwen (160 bewoonde nesten in 2023) en Blauwe Reigers. De kolonie Blauwe Reigers wordt daar echter steeds verder verdrongen en elk jaar verder overgenomen door de Ooievaars. In mei 2024 werd het gehele park geteld met een drone en werden maar liefst 67 ooievaarsnesten geteld! Op de 46 nesten waar de jongen konden worden geteld zaten in totaal 137 jongen (2,98 per nest). Voor het gehele park komt dat neer op ca. 200 jongen. De meeste nesten bevinden zich op het schiereiland. De geschikte bomen op het schiereiland lijken inmiddels vrijwel allemaal bezet en nu wordt er ook al uitgeweken naar bomen in de direct omgeving, vaak grove dennen. Ook één van de klimbomen in het verblijf van de chimpansees werd door de Ooievaars gebruikt om een nest te bouwen. Het is niet verbazend dat er niet succesvol werd gebroed in dit nest. De Ooievaars hebben het nest lang weten te verdedigen tegen de chimpansees maar die hebben het nest uiteindelijk toch naar beneden getrokken.
Een deel van de Ooievaars is geringd met de bekende, zwarte, ELSA ringen van STORK (ooievaars.eu) en deze worden regelmatig afgelezen. Het grootste deel van de afgelezen ringen is afkomstig uit verschillende locaties in Nederland, maar regelmatig verblijven er ook vogels uit Duitsland en België. Zo kan een deel van de broedvogels herleid worden tot de grote broedkolonie in de Zoo Planckendael (Mechelen). en zijn er vogels uit andere wilde kolonie in een Belgische dierentuin, namelijk Pairi Daiza (Cambron-Casteau). Een opvallende Ooievaar die in 2023 werd waargenomen als broedvogel was in oktober 2021 nabij Madrid (Colmenar viejo) geringd als eerste kalenderjaarvogel
In de wintermaanden zijn er vrijwel dagelijks één of meerdere Ooievaars in het park aanwezig, maximaal 20 individuen. Vanaf begin februari nemen de aantallen weer langzaam toe en begint het geklepper. Overigens zijn er ook al meerdere jaren geweest dat groepen Ooievaars zich in en boven Beekse Bergen verzamelden voor de najaarstrek, wat natuurlijk een prachtig gezicht blijft.
Tekst: Rolf Veenhuizen (Hoofd Dierenverzorging Beekse Bergen) en Leo Ballering (Sovon Districtscoördinator Kolonievogels en zeldzame broedvogels voor Oost Brabant)
