Nieuwe kansen voor vogelonderzoek
Sovon Vogelonderzoek bestaat dit jaar 50 jaar. Daarom troffen zo’n 250 onderzoekers en andere professionals, liefhebbers en studenten elkaar op 15 maart in Lunteren tijdens een jubileumsymposium. Het thema was ‘Vogelkennis breed toegepast’, met een scala aan lezingen over onder meer natuurkwaliteit, boerenland en de energietransitie. Het was ook een dag van mooie verhalen en reflecties op verleden en toekomst. En van ontmoetingen tussen jong en oud: maar liefst 40 procent van de deelnemers was student.
Een halve eeuw geleden staken drie doorgewinterde vogelonderzoekers de koppen bij elkaar. In Engeland hadden zij gezien hoe een fijnmazig netwerk van amateurwaarnemingen kan dienen als basis voor goed wetenschappelijk onderzoek. Dat wilden zij ook in Nederland opzetten. En zo richtten zij in 1973 Sovon op: Stichting Ornithologisch Veldonderzoek Nederland, nu kortweg Sovon Vogelonderzoek Nederland. Al 50 jaar coördineert Sovon de systematische waarnemingen van de duizenden vrijwillige vogelaars en de verwerking en toepassing van die gegevens.
Meerwaarde
Om die mijlpaal te vieren, kwam een bont gezelschap op 15 maart in Lunteren bijeen. De grote zaal van congrescentrum De Werelt was bijna te klein voor de plenaire opening. “Dit is een dag om te vieren wat Sovon in de afgelopen decennia heeft bereikt”, zei Sovon-directeur Theo Verstrael in zijn welkomstwoord. “Maar ook om kritisch te kijken wat er nodig is om die meerwaarde te blijven houden.”
Daarmee doelde hij op de steeds groter wordende uitdagingen in Nederland, onder meer rondom landbouw, energie, klimaat en ruimte. Tegen die achtergrond, aldus Verstrael, is het des te waardevoller dat er nog altijd duizenden vogelwaarnemers zijn die altijd maar weer, met grote kennis en inzet, op pad gaan om vogeldata te verzamelen. “Goede gegevens liggen aan de basis van goed beleid”, benadrukte Verstrael. “En het is aan ons om de nieuwe methoden en technieken te ontwikkelen die daarvoor in de toekomst nodig zijn.”
Geavanceerde statistiek
Nieuwe methoden en technieken vormden de rode draad door de dag, ook in de vijftien deelsessies die op het programma stonden. Hoe kunnen we zorgen dat het vogelonderzoek blijft aansluiten bij de steeds complexere uitdagingen? Wat is er nodig om de steeds grotere hoeveelheid data te beheren en zinvol te analyseren?
“We moeten toe naar een nieuwe manier van gegevensverwerking en -presentatie”, zei Ruud Foppen, onderzoeker van Sovon en hoogleraar aan de Radboud Universiteit. “Naar een volgende generatie verspreidingsatlassen. Samen met het CBS werken we aan geavanceerde statistische methoden om de gaten in de trenddata te vullen. Dankzij nieuwe populatiemodellen kunnen we duiding geven aan welke factoren nu het meest bijdragen aan de populatieontwikkeling. En met nieuwe trackingtechnologie kunnen we vogelbewegingen steeds nauwkeuriger in verband brengen met allerlei ontwikkelingen.”
Toepassingen
Julia Stahl, hoofd onderzoek van Sovon, vertelde hoe vogelonderzoek bijdraagt aan het onderbouwen van beleid, zoals doelen voor gebieds- en soortbescherming en beleid ten aanzien van bodemdaling, stikstof, begrazing en de energietransitie. “Daarbij blijkt steeds maar weer het belang van langetermijnonderzoek.”
Stahl beschreef nieuwe manieren van gegevensverzameling, waaronder audiomonitoring, monitoring door drones, en geavanceerde schattingen van absolute aantallen. “Met name voor algemene soorten is dat nu nog een grote uitdaging”, zei ze.
In hun conclusie pleitten beide sprekers voor een betere integratie van de diverse databronnen, doorontwikkeling van geostatistische modellen en manieren om ook de onzekerheden beter in beeld te brengen. Foppen: “En dan op weg naar de benutting van die goudmijn aan data!”
Aan welke knoppen draaien?
Er waren deelsessies rond vijf thema’s: natuurkwaliteit, boerenland, energietransitie, vogelziekten en ‘monitoring en mensen’. Sprekers vertegenwoordigden vooral onderzoeksbureaus en universiteiten, maar ook onder meer Vogelbescherming, de provincie Friesland en het ministerie van LNV. Tim Visser van Wageningen Environmental Research sprak bijvoorbeeld over de rol van remote sensing bij het in beeld brengen van habitatkwaliteit. “Maar ook hier is de uitdaging: iets zinnigs zeggen op basis van die brei aan data.” Andrea Kuiper-Vos van Vogelbescherming vertelde over de impact van de landbouwtransitie op vogels. “Pas als je weet wat de belangrijkste drukfactoren zijn, weet je aan welke knoppen je het beste kunt draaien.”
Wetenschapsjournalist Nienke Beintema sloot het symposium af met een ‘outsider’s perspective’. Ze liet zien hoe Sovon zelf tijdens een vorig jubileum, 25 jaar geleden, vooruitkeek naar de toekomst. “Ongelooflijk hoe ze toen al, in 1998, de mogelijkheden van internet in beeld hadden.” Vervolgens liet ze het kunstmatige-intelligentieprogramma ChatGPT vooruitblikken op hoe vogelonderzoek er over 25 jaar uitziet. Zo’n programma kan veel dingen heel goed, maar écht vernieuwend is de uitkomst nog niet, concludeerde ze. “En soms gaat het ook gruwelijk fout. We moeten dus wel echt kritisch blijven rond die kunstmatige intelligentie. Ook in het vogelonderzoek.”
De volgende generatie
“Een geslaagd symposium”, was een veelgehoorde reactie tijdens de afsluitende borrel. “Een divers publiek”, “verrassende informatie” en: “Wat leuk, al die studenten!” Twee van deze studenten waren speciaal gekomen voor verhalen over onderzoekstechnieken. En, hadden ze nieuwe dingen gehoord? “Ja, vooral over de mogelijkheden van statistiek. Dat je trends daarmee steeds beter kunt verklaren.” Zien we hen over 25 jaar terug bij het jubileum van een 75-jarig Sovon? “Ja, wie weet. Wij willen hier wel echt verder mee.”
