Dwergganzen steeds vaker onder de radar

Winterverspreiding steeds ruimer

Hoewel de Zweedse broedpopulatie op dit moment naar schatting 100-130 dieren omvat en dus net twee goede broedseizoenen achter de rug heeft, zien we daarvan weinig terug in het verloop in de Nederlandse winteraantallen. Ook de tientallen vogels die nog jaarlijks worden bijgeplaatst komen naar verhouding weinig tot uiting in de wintertrend (figuur 1), al komt een deel van deze vogels wel samen met bekende Nederlandse overwinteraars naar ons land. Informatie van gezenderde dieren en waarnemingen van gekleurringde ganzen wijzen erop dat ze Nederland steeds meer links laten liggen. Van lang niet alle vogels is ook het overwinteringsgebied bekend. Ze worden in het zomerhalfjaar in Zweden gezien, maar blijven tussen september en april grotendeels onder de radar. In de afgelopen jaren ontwikkelde een deel van de Dwergganzen een nieuwe wintertraditie aan de rivier de Lippe, ten oosten van Dortmund (sinds 2017/18, 37 vogels, maximaal 24 in één winter). Enkele van deze vogels zijn ook bekenden uit de groep Nederlandse overwinteraars. Dat deze zich meer verspreiden is misschien ook helemaal niet verkeerd in het licht van de heersende vogelgriep (in Strijen werd inmiddels één slachtoffer geborgen). Verder verblijven mogelijk ook elders in Duitsland of bijvoorbeeld Denemarken nog paren en groepen die niet worden ontdekt. Ook in Nederland worden Zweedse Dwergganzen steeds vaker buiten de twee bekende gebieden opgemerkt, zoals in najaar 2021 op de Oelemars bij Losser. Bewegingen van gezenderde dieren laten zien dat groepen Dwergganzen maandenlang buiten de bekende gebieden in Nederland en Duitsland kunnen rondzwerven, maar zelden spontaan worden gevonden. Dat betekent ook dat de aantallen voor de afgelopen jaren een onderschatting zullen zijn van de werkelijke situatie.

De Dwergganzen van Anjum

Naast de polders van Petten en het Oudeland van Strijen waren de Anjumerkolken lange tijd een belangrijke pleisterplaats voor de Zweedse Dwergganzen. Gerard Ouweneel schreef er een prachtig boek over: de Dwergganzen van Anjum. Na 2012/13 (met nog maximaal 38 vogels) raakte het gebied minder in trek, zonder dat duidelijk werd waarom. Dwergganzen vlogen voortaan in het najaar direct naar Strijen in plaats van eerst een tussenstop bij Anjum te maken. Slechts incidenteel werden er nog Dwergganzen gezien en ook gezenderde vogels kwamen er soms in het najaar heel even aan de grond (overigens zonder gezien te worden). Verrassend waren dan ook de meldingen van Eddie Douwma, de lokale dwerggansspecialist, in het afgelopen najaar. Op 6 en 10 oktober werden vijf vogels gezien op de klassieke plek bij Tibma en op 17 oktober 3 en op 29 oktober nog eens één (in de naburige Bantpolder). De omstandigheden waren nooit optimaal en het gras hoog, zodat ringen niet te zien waren en we niet weten om welke vogels het precies ging. Zien we hier een revival van het gebruik van de Anjumerkolken? Met de verhoudingsgewijs kleine aantallen in Strijen in het achterhoofd en deze waarnemingen bij Anjum blijft het ook buiten de bekende gebieden opletten geblazen.

Opkomst en verval

De Dwergganzen die in Nederland overwinteren zijn voornamelijk van Zweedse origine. Het gaat om vogels die vanaf het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw in Lapland werden uitgezet om de toen nog resterende broedpopulatie voor uitsterven te behoeden. Via hun pleegouders, Brandganzen, kwamen deze Dwergganzen naar Nederland om er de winter door te brengen. Gaandeweg nam hun aantal toe (figuur 1) en ontwikkelden ze eigen wintertradities en een specifiek terreingebruik op oud grasland, helemaal onafhankelijk van de Brandganzen. De winteraantallen in Nederland bereikten een hoogtepunt van 120-130 vogels na de eeuwwisseling. Naast Zweedse broedvogels overwintert er ook een handvol dieren van mogelijk Russische origine. Die zijn vaak te vinden in groepen Kolganzen (soms als mengpaar) en niet gebonden aan de twee vaste gebieden. Na 2010 vond een scherpe afname plaats, die verklaard wordt door een crash in de Zweedse broedpopulatie. Dwergganzen hebben in het broedgebied in toenemende mate te kampen met predatie door o.a. Zeearenden, maar ook door landroofdieren zoals de vos en Amerikaanse nerts. De Zweedse ganzen hebben daardoor ook hun ruitraditie in de bergen opgegeven. Dwergganzen die niet zijn gaan broeden of waarvan het nest vroeg verloren ging concentreren zich in de loop van juni in het stadspark van de kustplaats Hudiksvall. Ganzen die wel succesvol broeden blijven van eind mei tot half augustus in het broedgebied, maar hebben daar wel een groter predatierisico. Desondanks wijzen waarnemingen in het broedgebied en op najaarspleisterplaatsen in Zweden er op dat in de zomer van 2022 ten minste 25 jongen groot werden. Het was het tweede broedseizoen op rij met veel jongen (beste sinds 2011). Dat betekent ook dat we in de bekende groep minder gekleurringde vogels gaan zien, want de in het wild geboren jongen worden niet geringd, in tegenstelling tot de ganzen die in het begin van de zomer worden bijgeplaatst.

Met dank aan Eddie Douwma, Christine Kowallik, Niklas Liljebäck, Arie & Leen van der Linden & Gerard Ouweneel

Verder lezen

In de afgelopen jaren verschenen twee Sovon-rapporten en een artikel waarin de overleving, populatiedynamiek en hybridisatie bij Dwergganzen onder de loep werden genomen:

• Schekkerman H. & Koffijberg K.  2019. Annual survival in the Swedish Lesser White-fronted Geese. Sovon-rapport 2019/63
• Schekkerman H. & Koffijberg K.  2020. Annual survival estimation and population modelling for Swedish Lesser White-fronted Geese. Sovon-rapport 2020/90
• Liljebäck N., Koffijberg K., Kowallik C., Månsson J.  & Andersson Å. 2021. Use of foster parents in species conservation may cause conflicting objectives: hybridization between Lesser White-fronted Goose Anser erythropus and Barnacle Goose Branta leucopsis. Ornis Svecica, 31, 125–138.