Tapuit op rand van afgrond
De Tapuit, een karakteristieke zangvogel voor duinen en heiden, lijkt uit Nederland te verdwijnen. Na drie relatief goede jaren zijn de aantallen broedvogels in enkele resterende bolwerken dit voorjaar sterk achteruit gegaan. Zo broeden momenteel nog maar 4 paren in het Noord-Hollands Duinreservaat, in 1988 nog 165. Ook tussen Callantsoog en Den Helder zijn de aantallen ten opzichte van voorgaande jaren met bijna een kwart afgenomen en resteren nog 50 paren. Dit blijkt uit onderzoek van Stichting Bargerveen en Sovon.
Oorzaken
Sinds 2006 doen Stichting Bargerveen en Sovon gezamenlijk onderzoek naar de achteruitgang van de Tapuit in Nederland. Het aantal broedparen is sinds 1990 met bijna 90% afgenomen. De oorzaken zijn deels bekend: door vergrassing en afgenomen konijnpopulaties kunnen Tapuiten niet meer uit de voeten omdat hun lichaamsbouw aangepast is aan korte vegetatie. Maar er lijkt meer aan de hand te zijn: ook in ogenschijnlijk geschikte gebieden komen geen Tapuiten meer voor. Mogelijk is de voedselsituatie in deze gebieden niet geschikt (een groot en gevarieerd aanbod aan insecten) of ontbreekt nestgelegenheid (konijnenholen). Op een aantal locaties vertonen embryo’s bovendien regelmatig groeiafwijkingen en zijn er hoge concentraties dioxines aangetroffen in eieren. Niet één factor, maar een combinatie van verschillende factoren doet de Tapuit de das om.
Onderzoek bij nest van een Tapuit in de duinen in Noord-Holland
Kwetsbare populaties
Het onderzoek vindt plaats in gebieden waar tot voor kort nog Tapuiten voorkwamen, zoals Meijendel en de Amsterdamse Waterleidingduinen, als in nog resterende broedpopulaties in het Noord-Hollands Duinreservaat, de Kop van Noord-Holland en het Nationaal Park Drents-Friese Wold. Hier broeden Tapuiten in kleine populaties die nagenoeg geïsoleerd van elkaar voortbestaan. Dit maakt ze kwetsbaar voor toevallig optredende fenomenen, zoals slecht weer in het broedseizoen of predatie. Toestroom uit omringende landen is nauwelijks te verwachten: in België is de soort in 2012 uitgestorven als broedvogel en in Duitsland figureert de tapuit in de top-drie van meest bedreigde broedvogelsoorten. Ook in Noordwest-Europees opzicht zijn de resterende Nederlandse populaties dus van groot belang.
Maatregelen
Om deze soort voor de duinen en heiden te behouden is snelle actie noodzakelijk. Als noodmaatregel om de soort voor direct uitsterven te behoeden zijn afgelopen broedseizoen in twee populaties nestbeschermers geplaatst om predatie tegen te gaan. Hiernaast kunnen ongeschikte gebieden grenzend aan nog bestaande populaties geschikt worden gemaakt voor Tapuiten. Door het voorkomen in verschillende gebieden die onderling in contact staan wordt de populatie als geheel minder kwetsbaar. Grootschalig herstel van ecosystemen vindt plaats door de dynamiek van zand en wind weer terug te brengen in duinen en heides met zandverstuivingen. Door de natuurlijke motor te herstarten wordt op de lange termijn ruimte geboden aan dieren die in deze milieus thuishoren, zoals de Tapuit. Maar of er nog Tapuiten zullen zijn die deze ruimte invulling kunnen geven staat of valt met maatregelen op de korte termijn.
Geringde Tapuit. Foto: Peter Eekelder
Om de huidige kennis te delen en beheerders te stimuleren om maatregelen te nemen, organiseert Vogelbescherming Nederland eind dit jaar een Themadag Tapuit. Het televisieprogramma Vroege Vogels besteedt aanstaande dinsdag aandacht aan het tapuitenonderzoek. Het onderzoek is gefinancierd door Vogelbescherming Nederland, Landschap Noord-Holland, Dunea duin & water, Waternet, PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland, Ministerie van EZ en onderzoeksprogramma O+BN, Staatsbosbeheer, Prins Bernhard Cultuurfonds en Bettie Wiegman Fonds.
Contact
Herman van Oosten, Stichting Bargerveen, 06 47 28 09 23
