Recreant en vogel ontmoeten elkaar in het Friese Westhoek

Het is een van de mooiste vogelgebieden van ons land en een geliefde plek om tot rust te komen: de kwelder Westhoek in Noordwest Friesland. En niet alleen de mens komt hier graag. Ook voor vogels is het een belangrijk gebied. Tijdens hoogwater verzamelen zich vele tienduizenden wadvogels op de hoogwatervluchtplaats voor de kwelder van Westhoek: enorme aantallen Bonte Strandlopers, Kluten, Wulpen en Tureluurs, Bergeenden en Kokmeeuwen.

Op de Friese kwelder komen vogels en rustzoekers elkaar tegen. Wandelaars kunnen vogels verstoren als ze tijdens hoogwater over het kwelderpad het wad opgaan. Dit leidt ertoe dat vogels zich naar de uiteinden van de kwelder verplaatsen, dicht bij de dijk. Daar kunnen passerende fietsers en wandelaars weer voor verstoring zorgen. De voortdurende verstoring en het moeten uitwijken, kost de vogels energie. De vraag is alleen hoeveel. En of maatregelen om verstoring te beperken, meetbaar rust geeft voor vogels.

Wij&Wadvogels

Om deze vragen te beantwoorden, hebben onderzoekers van Sovon binnen het project Wij&Wadvogels van Vogelbescherming Nederland drie soorten gegevens verzameld: allereerst zijn de aantallen vogels geteld die met hoogwater overtijen op het wad voor de kwelder. Tegelijkertijd is gemeten hoe vaak en hoe lang potentiële verstoringsbronnen rond de kwelder aanwezig zijn. Als laatste maakten de onderzoekers een inschatting hoeveel tijd en energie de vogels kwijt zijn als gevolg van de verstoring en het vermijden daarvan.

Het tellen van duizenden vogels is geen makkelijke klus. In de periode juli tot en met oktober 2020 werden wekelijks tellingen gedaan langs een strook van zo’n tien kilometer langs de kwelder. Gemiddeld zijn er 63.000 vogels per week geteld. Ook het aantal natuurlijke en menselijke potentiële verstoringsbronnen is geteld. Vanaf een centraal punt in het gebied zijn tijdens 81 uur observaties behalve 68 roofvogels meer dan 3.000 mensen gezien: wandelaars, al dan niet met loslopende hond, fietsers, vogelaars en fotografen. Meer dan een derde van hen ging ook de kwelder, of verder het wad op en zorgde daarmee voor verstoring.

Ligging van de kwelder bij Westhoek (rode vlakje) in de Waddenzee.

Energiekosten

Op basis van de verstoringen die de kwelderbezoekers veroorzaakten, de tijd die vogels bezig waren met opvliegen en wat bekend is over de energiekosten hiervan, berekenende de onderzoekers de kosten voor de vogels van de verstoringen. Deze leken op het eerste gezicht mee te vallen. De vogels raakten nog geen 0,2 procent van hun dagelijkse energieverbruik kwijt aan verstoringen en vooral het vermijden van verstoring. In werkelijkheid zullen deze kosten hoger liggen, omdat geen rekening gehouden kon worden met minder ideale omstandigheden voor de vogels, zoals de rui of de noodzaak om aan te komen in gewicht voor de trek naar het zuiden.

De kosten van vermijding van verstoring konden alleen ruwweg geschat worden. Bij hele hoge hoogwaterstanden zijn de dijkvoet en de dijk niet beschikbaar als hoogwatervluchtplaats (HVP) als gevolg van verstoring door fietsers en wandelaars. Sommige vogels vlogen bij die waterstanden helemaal naar Griend om daar te overtijen. Als alle vogels dat zouden doen, zou hun energieverbruik enorm verhoogd worden. Alternatieve locaties op kortere afstand zijn akkers in het binnenland en de kwelder bij Zwarte Haan.

Vogelaars kunnen op Westhoek dicht bij de vogels komen.

Maatregelen

Wat de beste maatregelen zijn om verstoring te verminderen, kan op basis van dit onderzoek niet gezegd worden, maar de onderzoekers benadrukken dat het belangrijk is om absolute rust te creëren op de dijkvakken rond de kwelder bij hoogwater. Ook zou voorkomen moeten worden dat wandelaars naar de rand van de kwelder lopen bij hoogwater.

Een speciale werkgroep richt zich op het ontwerpen en uitvoeren van maatregelen. Of deze maatregelen het beoogde effect hebben, zal moeten blijken. In vervolgonderzoek zal opnieuw gekeken moeten worden naar het aantal vogels, de verstoringsbronnen en hoe de vogels zich verplaatsen rond de kwelder.