Ornithologische sensatie in Oman

AMSTERDAM - Een team van overwegend Nederlandse vogelaars heeft een nieuwe uilensoort ontdekt. Een uil die roept op de maat van ‘Daar komt de bruid’. Het team ontdekte de uil dit voorjaar in het noorden van Oman en heeft deze als nieuwe soort voor de wetenschap beschreven in het nieuwste nummer van het vogeltijdschrift Dutch Birding.

Het is bijzonder dat er een nieuwe vogelsoort voor de wetenschap wordt ontdekt. Wat deze ontdekking nog sensationeler maakt is dat de tot Omaanse Uil gedoopte soort niet is ontdekt diep in de oerwouden van Zuid-Amerika of Azië, maar in een open gebied waar al eeuwen biologen actief zijn.

Bij de ontdekking zijn vier vogelaars betrokken geweest. Zij bezochten het gebied in het Al Hajar-gebergte in het kader van een project van The Sound Approach. Deze organisatie documenteert geluiden van vogelsoorten en gaat een boek publiceren over alle uilensoorten van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten.

Op 24 maart 2013 hoorde Magnus Robb, Schot van geboorte maar jarenlang woonachtig geweest in Nederland, een voor zijn oren onbekende uil roepen. De uil riep in het ritme van de eerste strofe van Richard Wagners ‘Daar komt de bruid’ uit de opera Lohengrin. Teamgenoot René Pop hoorde het geluid een paar avonden later. Het lukte niet om de bewuste vogel(s) te zien te krijgen. Er werden geluidsopnamen gemaakt, die bij thuiskomst vergeleken werden met alle bekende soorten. Het vermoeden dat het om een onbekende soort ging werd daardoor flink aangewakkerd.

In april bezocht Magnus Robb het gebied opnieuw, ditmaal samen met Arnoud van den Berg. Het lukte hen om geluidsopnamen te maken, en ’s nachts zagen ze in het licht van hun schijnwerpers een uil op de klifwand zitten. Behalve het geluid bleek ook het uiterlijk te wijzen op een onbekende soort.
In mei en juli bezocht Arnoud de plek samen met Cecilia Bosman. Omdat het geluid steeds hoog van de kliffen kwam besloten zij met alle apparatuur zo ver mogelijk naar boven te klimmen, in de hoop dichter bij de uil(en) te komen. Dat leverde uiteindelijk resultaat op: op 24 mei konden er voor het eerst foto’s worden gemaakt.

Samen met de Engelse vogelaar Mark Constantine, de drijvende kracht achter The Sound Approach (en tevens de oprichter/eigenaar van Lush Cosmetics), schreven Arnoud van den Berg en Magnus Robb een uitgebreid artikel over deze ontdekking, natuurlijk nadat uitvoerig was onderzocht of er geen verwarring mogelijk was met een reeds bekende uilensoort. Dit artikel verscheen op 4 oktober in het Nederlandse tijdschrift Dutch Birding. De ontdekkers hebben de uil de naam Omaanse Uil gegeven (Omani Owl in het Engels).

Mijlpaal voor Dutch Birding
Voor Dutch Birding (opgericht in 1979) is de publicatie een mijlpaal. Niet eerder had dit tijdschrift, dat zich met name richt op herkenning en verspreiding van (zeldzame) vogels, de primeur van een artikel over een nieuw ontdekte vogelsoort. Dutch Birding en The Sound Approach werken al vele jaren nauw samen, en mede daardoor kon het artikel snel en met de voor zo’n stuk vereiste kwaliteit gepubliceerd worden. Deze snelle publicatie – soms gaan er jaren overheen voordat een nieuw ontdekte soort openbaar wordt gemaakt – is vooral van belang om geen tijd te verliezen bij het opstarten van beschermingsmaatregelen.

Het is zeer waarschijnlijk dat deze uilensoort alleen voorkomt in dit geïsoleerde berggebied in Oman. In totaal troffen de ontdekkers in het gebied slechts zes of zeven exemplaren aan. De Omaanse Uil is dus vrijwel zeker erg zeldzaam, en daarmee kwetsbaar. Daarom ligt nu nog prioriteit bij het beschermen van de kleine populatie (wat pas kan nadat de soort officieel is beschreven) en het doen van verder onderzoek. Aan de hand van bijvoorbeeld gevonden veren kan DNA-onderzoek plaatsvinden en komen we hopelijk meer te weten over de plek van deze uil in de 'genetische stamboom'.
Oman is een land waar natuurbescherming sterk leeft onder de bevolking, en het wordt door de regering en sultan Qaboos Bin Said Al Said persoonlijk nadrukkelijk gestimuleerd. Hierin verschilt Oman van veel andere landen in de regio. Wat dat betreft heeft de Omaanse Uil het dus niet slecht getroffen en zijn de vooruitzichten om tot goede beschermingsmaatregelen te komen positief.

Het is bijzonder dat er in de huidige tijd nog een nieuwe vogelsoort voor de wetenschap wordt ontdekt en beschreven. Per jaar gebeurt dat gemiddeld een handvol keren, en het overgrote deel betreft dan vogelsoorten die diep in de oerwouden van Zuid-Amerika of tropisch Azië worden aangetroffen, waar zelden of nooit biologen (kunnen) komen. De ontdekking van een relatief grote vogel in een open woestijngebied waar al zeker twee eeuwen biologen en andere wetenschappers actief zijn is dus extra bijzonder. In Europa dateert de laatste nieuw beschreven soort uit 1883 (de Corsicaanse Boomklever), en in Noord-Afrika werd in 1973 nog de Algerijnse Boomklever ontdekt.

Niet gedood
De ontdekking in Oman heeft nog een aantal bijzonderheden. In bijna alle gevallen waarin een nieuwe soort voor de wetenschap wordt beschreven gebeurt dat aan de hand van een dood exemplaar dat in een museum wordt gedeponeerd. Deze ‘balg’ is dan het zogeheten holotype (‘oerexemplaar’). Soms kan het gaan om een dood gevonden exemplaar, maar meestal wordt zo’n holotype opzettelijk gedood (‘verzameld’ in het jargon). Daar zijn goede wetenschappelijke redenen voor, maar vooral bij vogelsoorten die mogelijk extreem zeldzaam zijn, zoals de Omaanse Uil, ligt dat gevoelig. De ontdekkers hebben er dan ook voor gekozen om de soortbeschrijving aan de hand van een levend exemplaar te doen, en de foto’s en geluidsopnamen als ‘bronmateriaal’ te beschouwen.
===========

Voor meer informatie:

Namens de auteurs en The Sound Approach:
Arnoud van den Berg: arnoud.van.den.berg@dutchbirding.nl. 06 54 27 07 96.
Magnus Robb: +351 96 190 0346 (Portugal)

Namens Dutch Birding:
Arjan van Egmond (voorzitter): arjan.van.egmond@dutchbirding.nl, 06 – 21 58 57 88

André van Loon (eindredacteur Dutch Birding): andre.van.loon@dutchbirding.nl, 06-52 03 33 25
Enno Ebels (adjunct hoofdredacteur Dutch Birding): enno.ebels@dutchbirding.nl, 06-54 25 31 62

Websites:
The Sound Approach: www.thesoundapproach.co.uk

Dutch Birding: www.dutchbirding.nl