Moerasvogels reageren het snelste op klimaatverandering

Wereldwijd veranderen aantallen en verschuiven de geschikte leefgebieden voor vogels als gevolg van klimaatverandering. Maar niet alle soorten kunnen dit even goed bijbenen. Moerasvogels zijn het meest flexibel, blijkt uit een internationale vergelijking van de trends in Noord-Amerikaanse en Europese vogelpopulaties waar onderzoekers van Sovon aan meewerkten.

Door klimaatverandering moeten vogels over de gehele wereld op zoek naar nieuwe leefgebieden. Maar dan moeten de vogels deze wel weten te vinden. Kan een soort die voorkomt in onze windstreken, waarvoor de geschikte klimaatzone langzaam verschuift, een nieuw gebied koloniseren? En in welke mate kunnen vogels in gebieden die minder geschikt worden zich nog handhaven?

Moerasvogels

Moerasvogels blijken zich het snelste aan te kunnen passen, schrijft een groep van Europese en Amerikaanse vogelonderzoekers in het tijdschrift Climatic Change. Moerassoorten reageren sneller op klimaatverandering dan bijvoorbeeld soorten van het bos of boerenland. “Dit kan komen door de meer dynamische natuur van moerashabitat, in vergelijking met minder veranderlijke ecosystemen zoals bossen,” verklaart onderzoeker Ruud Foppen van Sovon. “Gemiddeld genomen hebben moerassoorten daardoor een beter verspreidingsvermogen. Dat komt ze goed uit als nieuwe gebieden moeten worden gekoloniseerd. Daarnaast kan het zijn dat in andere habitats, zoals het boerenland, de druk van een steeds intensiever gebruik een snelle reactie in de weg zit, zodanig dat de potentie van een snelle groei en uitbreiding niet gerealiseerd wordt. Voor veel moerasbewoners verbeterde de situatie in de afgelopen decennia aanzienlijk, bijvoorbeeld door habitatherstelmaatregelen en een verbeterde waterkwaliteit. Iets dat van het boerenland niet gezegd kan worden.”

Koloniseren

De noodzakelijke verschuiving van broedgebieden is al vaker onderzocht in relatie tot klimaatverandering. Waar verdwijnen soorten en waar komen nieuwe soorten bij? Uit eerdere studies ontstond het beeld dat vogels sneller een nieuw gebied bezetten, dan dat populaties compleet verdwijnen uit bestaande gebieden, legt Foppen uit: “Het moet heel ver gaan wil een soort uitsterven. Er blijven vaak nog erg lang kleine populaties over. Koloniseren is sneller gebeurd. Vanuit nieuwe vestigingen vergroten sommige soorten heel snel hun leefgebied.”

"Negatieve effecten van klimaatverandering blijken net zo sterk als positieve effecten, als je kijkt naar de trends in vogelpopulaties in plaats van naar het verdwijnen en verschijnen van vogels in gebieden. Dit komt waarschijnlijk omdat veranderingen in aantal veel directer reageren dan veranderingen in verspreiding."

Early warning

Toch bleef dit beeld in de huidige studie niet overeind. Negatieve effecten van klimaatverandering blijken net zo sterk als positieve effecten, als je kijkt naar de trends in vogelpopulaties in plaats van naar het verdwijnen en verschijnen van vogels in gebieden. Dit komt waarschijnlijk omdat veranderingen in aantal veel directer reageren dan veranderingen in verspreiding. Als klimaat een effect heeft, zie je dat eerst terug in effecten op de voortplanting en daarmee de lokale vogelstand, legt Foppen uit: “Dat koude minnende soorten bij een toename van de temperatuur in een gebied afnemen, en warmte minnende toe, is daarmee direct een maat voor het klimaateffect. Op verspreidingsveranderingen kun je soms heel lang wachten. Populatieveranderingen kunnen we jaar op jaar meten. Dat is daarmee een early warning voor de daarna waarschijnlijk optredende areaalveranderingen.”

Enorme veranderingen

Voor een grote groep vogelsoorten van het noordelijk halfrond is nu vastgesteld dat er een sterk verband is tussen het toe- of afnemen van de klimaatgeschiktheid en de aantallen, precies volgens de verwachting, zegt Foppen: “We hebben het hier over meer dan 500 vogelsoorten in Europa en Noord-Amerika. Dat is een grote reactie, van veel populaties en veel soorten. Dit is het zoveelste bewijs dat er dingen gebeuren die in de richting gaan van de ergste voorspellingen: enorme veranderingen van aantallen en areaal. Daarmee is ook weer vastgesteld dat de monitoring van vogelpopulaties op de lange termijn een belangrijk instrument is om de effecten van klimaatverandering in de gaten te houden.”

Naar het artikel

Mason, L.R., Green, R.E., Howard, C. et al. Climatic Change (2019).