Lachsternteller en ringaflezer | Harry Kuipers
Ooit een Lachstern gezien? Een soort Grote Stern maar net anders.
Deze grote stern, met een dikke zwarte snavel, zie je niet duiken naar voedsel op zee zoals de Grote Stern. In plaats daarvan kun je hem aantreffen in open graslanden of boven gerstakkers waar ze al duikend op zoek zijn naar grote insecten. Lachsterns zijn schaarse doortrekkers in Nederland. Vanaf half juli tot half augustus is de kans het grootste dat je een Lachstern kunt zien. Groningen en Noord-Holland zijn de provincies bij uitstek om de soort aan te treffen. Harry Kuipers onderzoekt al langere tijd de Lachsterns in Groningen op hun slaap- en verblijfplaats. Het is vaak wel een zoektocht naar de exacte slaapplaats om de aantallen Lachsterns in kaart te brengen.
Hoe het begon…
In 2016 wilde ik wel eens de Lachstern zien, en sinds een aantal jaren werden er in juli en augustus structureel Lachsterns waargenomen in Oost-Groningen. Woonachtig in de stad Groningen was het niet ver rijden om ze op te zoeken en te bekijken. Meteen werd ik gegrepen door deze prachtige soort. De manier van vliegen, het gedrag, het geluid. Het pakte mij en begon me steeds meer te fascineren. In het broedgebied in Duitsland wordt er ringonderzoek gedaan naar de Lachstern en aangezien ik een fanatieke ringaflezer en onderhand ook aspirant-ringer ben, werd het voor mij extra leuk om de gekleurringde Lachsterns af te kunnen lezen.
De Lachstern
Lachsterns zijn eigenlijk atypische sterns, ze duiken niet boven het water op zoek naar vis. In het broedgebied in Duitsland hebben ze een zeer gevarieerd dieet: o.a. krabben, wadpieren, grote insecten, regenwormen, maar zelfs ook muizen en jonge vogels. Slechts af en toe vangen ze een vis. Tijdens de trek in Groningen jagen ze voornamelijk boven gerstakkers, op zoek naar grote groene sabelsprinkhanen die ze in de vlucht uit de gerst plukken. Ook eten ze daarnaast kikkers of salamanders uit kleine polderslootjes. Alle Lachsterns die we in Nederland zien komen uit de enige kolonie van Noordwest-Europa in de Elbemonding. Hier broeden ze op de kwelder aan de waddenkust. De kolonie is heel gevoelig voor verstoring en vooral predatie. Sinds 2010 wordt deze kolonie 24 uur per dag bewaakt tegen deze gevaren en dat werpt haar vruchten af. 2021 was een topjaar met bijna 60 jongen. Ook dit jaar zijn er ongeveer 60 jongen geringd. Ik ben erg benieuwd hoeveel van deze jongen we in Groningen tegenkomen. Gelukkig zijn er tot nu toe geen tekenen van vogelgriep bij Lachsterns. Elders in Europa zijn er nog grote, maar afnemende kolonies in o.a. Spanje, Italië en verder richting Zuidoost-Europa. Buiten Europa komen ook Lachsterns voor, dit zijn alleen andere ondersoorten.
De Lachsterns die door Nederland trekken, gebruiken enkele plekken in ons land als stopover om te rusten en te foerageren. In Groningen zitten de jongen overdag veelal op buizen in zandwinplassen, terwijl de ouder in de omgeving aan het jagen is en terug komt met voedsel voor de jongen. In Noord-Holland zijn dit vaak ondergelopen bollenvelden. De jongen zijn daar dan ook veilig tegen landpredatoren.
De jonge Lachsterns vliegen met één van de ouders verder zuidelijk tot in Afrika en zijn tot ver in het najaar afhankelijk van deze ouder. Ondertussen leren ze van alles waar ze de rest van hun leven gebruik van maken. Zo zullen ze later tijdens de najaarstrek, de route nemen die ze als jong geleerd hebben. In hun derde of vierde kalenderjaar keren ze terug naar hun geboortegrond. Soms om gelijk al te broeden, maar meestal kijken ze eerst een seizoen de kat uit de boom.
Belang van tellen
Tellingen geven ons uiteraard heel veel inzicht over de aantallen die door Nederland trekken. Dit wordt op Balgzand al vele decennia gedaan, dus er is al veel informatie over trends beschikbaar. Groningse getallen zijn er nog niet veel, deels omdat er pas de afgelopen tien jaar structureel Lachsterns worden gezien en deels vanwege de spreiding in slaapplaatsen in de Dollard. Met wat moeite, en vooral met dank aan het zandwinningsbedrijf daar, lukt het mij ook om overdag tellingen en ringaflezingen te doen. Ieder jong (en iedere adult natuurlijk ook) die afgelezen wordt, levert voor de onderzoekers in Duitsland weer belangrijke informatie op. Het broedsucces is in de kolonie door hoge vegetatie vaak lastig te bepalen. Afgelezen jongen zijn zekere vliegvlugge jongen en dus belangrijk om het broedsucces te bepalen.
De aantallen van tellingen overdag zijn de laatste jaren wel fors gestegen: in 2020 en 2021 soms tot meer dan 40 vogels tegelijkertijd. Er is sinds 2018 steeds een toename van het aantal jongen in de kolonie geweest, wat we terug zien in de aantallen in Groningen.
Het is trouwens nadrukkelijk niet de bedoeling om terreinen van de zandwinningslocaties te betreden, niet in de laatste plaats vanwege je eigen veiligheid (drijfzand, zware machines). Het is verboden terrein en delen van de terreinen worden elektronisch bewaakt. De mooiste plekken om Lachsterns te bekijken blijven de gerstvelden in de omgeving waar je ze vaak prachtig kunt zien jagen.
Ik zat bijvoorbeeld pp 31 juni 2020 in de brandende zon op het terrein van één van de zandwinningsbedrijven Lachsterns te tellen. Al gauw had ik 30 vogels in het vizier. Tot 2019 was dit ongeveer het maximum dat tegelijkertijd gezien was. Er kwamen er steeds meer bij en uiteindelijk zaten er maar liefst 42 vogels op de buizen.
Waar slapen ze in Groningen?
In Noord-Holland lijkt het erop dat er een vaste plek is waar ze slapen, waar dus al jaren tellingen zijn uitgevoerd. Fred en Renate Visscher zijn, net als ik, ontzettende lachsternliefhebbers. Zij volgen al vele jaren de Lachsterns in Noord-Holland en lezen er vele ringen af.
Waarschijnlijk gebruiken de Lachsterns in Groningen de Dollard wel als slaapplaats, maar de plekken variëren en zijn heel moeilijk te bereiken. Een slaapplaats tellen is dus heel moeilijk uit te voeren. In de afgelopen jaren geven tellingen overdag bij de zandwinningsbedrijven in Groningen een veel beter beeld dan slaapplaatstellingen in de Dollard. Dit komt ook in een artikel in de volgende Limosa dat ik met Paul van Els geschreven heb.
Het zou goed zijn om een simultaantelling te organiseren over een zo groot mogelijk gedeelte van de Dollard om zo meer inzicht te krijgen over de locaties waar ze slapen. Het zou mooi zijn om de slaapplaatsen in de Dollard eens goed te inventariseren, in de hoop dat er vervolgens een structurele telling kan plaatsvinden. Daar kunnen we wel wat hulp bij kunnen gebruiken. Geïnteresseerden kunnen zich melden bij Paul van Els.
Het zou ook nog heel goed kunnen dat ze elders op geschikte plekken in de provincie Groningen slapen. Vorig jaar zagen we namelijk op camerabeelden een Lachstern die een uur na zonsondergang nog steeds aanwezig was op de buizen van het zandwinningsbedrijf. Mogelijkerwijs slapen ze hier ook wel.
Lijkt het je ook leuk om mee te doen aan de Lachstern tellingen of weet je plekken waar ze voorkomen, dan kun je dit altijd melden bij Sovon.
Meer weten over het slaapplaatsproject?
Kijk op sovon.nl/slaapplaatsproject voor meer informatie over het tellen van allerlei vogelsoorten, waaronder de Lachstern, op slaapplaatsen.
