Kuikenoverleving wilde eend te laag

Nederlandse kuikens hebben weinig kans

Met behulp van de gegevens uit de kuikenteller werd berekend dat kuikens van de wilde eend 13-24% kans hadden om vliegvlug te worden (met jaarlijkse verschillen). Het is overigens niet ongewoon dat de meeste kuikens van een toom niet overleven. Maar vergelijking met buitenlandse onderzoeken leert dat de gevonden overlevingskansen voor de Nederlandse populatie van de wilde eend wel heel laag zijn; de overlevingskans voor buitenlandse wilde eenden is meestal 35-50%.

De hamvraag is of deze lage kuikenoverleving een rol speelt bij de afname van de wilde eend. Tijdens het Jaar van de Wilde Eend is ook de kennis over de algehele overleving en het nestsucces geactualiseerd. Samen met de kuikenoverleving hebben we nu een completer en actueel beeld van de demografische processen bij de wilde eend in Nederland. Al deze informatie is samengebracht in een zogenaamd populatiemodel, dat inzicht geeft in welke maatregelen we kunnen nemen om de wilde eend het beste te beschermen. De slotconclusie was dat de populatieafname grotendeels verklaard kon worden door de lage kuikenoverleving.

Achterliggende oorzaken

De verklarende analyse leverde een aantal, soms verrassende, inzichten op over factoren die de kuikenover­leving van de wilde eend kunnen beïnvloeden. Kuikens die op land werden gezien, hadden bijvoorbeeld een grotere overlevingskans dan kuikens op het water. Ook bleken kuikens het in helder water slechter te doen dan in troebel water. Een hogere overlevingskans in troebel water kan te maken hebben met een lagere kans om door roofvissen als de snoek gepakt te worden, die meer in helder water voorkomen en op zicht jagen.

Verder zorgden oevers met hoge vegetatie voor een hogere overlevingskans dan oevers met lage of helemaal geen vegetatie (zoals alleen beschoeiing). Dit suggereert dat de kuikens profiteren van dekking en moge­lijk een groter voedselaanbod. Daarnaast lijkt het erop dat kui­kens zowel in agrarisch gebied, en specifiek in de water­rijke laagveenpolders, als in dicht bebouwd stedelijk gebied minder goed weten te overleven. Zaken als een beperkt aanbod van insecten en andere ongewervelde waterdieren of een hoge predatiedruk kunnen hierbij een rol spelen.

De rol van roofdieren

Het grootste deel van de kuikensterfte speelt zich af buiten ons gezichtsveld. Dat betekent dat zonder lang­durige dagelijkse waarnemingen of het gebruik van zenders, veel kuikens verdwijnen zonder dat de oorzaak wordt gezien. Daar komt bij dat de oorzaken van kui­kensterfte een ingewikkeld samenspel is tussen de omgeving, de conditie/weersomstandigheden en het gedrag van het kuiken, het gedrag van de moeder, en de aanwezigheid van roofdieren. In andere studies wordt gemeld dat predatie de belangrijkste directe oorzaak is van sterfte.

De vatbaarheid van kuikens voor predatie kan echter worden veroorzaakt door een slechte conditie door voedselgebrek of koud weer, of door bijvoorbeeld slechte dekking door (grootschalige) maaiacti­viteiten, waardoor de werkelijke – maar indirecte – oorzaak van de sterfte minder goed zichtbaar is. Eendenkuikens zijn onderdeel van het dieet van een groot scala aan predatoren, waarvan een aantal in de afgelopen decennia is toegeno­men (zoals buizerd en kleine mantelmeeuw), terwijl andere zijn afgenomen (o.a. blauwe reiger en zwarte kraai). Heel dui­delijke en sterke directe effecten van roofdieren op de kuikenoverleving van wilde eenden werden in deze studie dan ook niet gevonden.

Vervolgonderzoek noodzakelijk

De kuikenoverleving is dus te laag, dan is het vervolgens de vraag of de kuikenoverleving in de laatste decennia ook daadwerkelijk is afgenomen. Vervolgonderzoek moet uitwijzen wat de oorzaak is dat kuikens het in Nederland niet redden. Welke rol spelen zaken als waterkwaliteit, weersomstandigheden, de (afgenomen?) voedselbeschikbaarheid daarbij een rol? En toch ook een nadere analyse van de predatiedruk.

Wat kunnen we doen voor de wilde eend?

Wilde eenden zijn gebaat bij maatregelen die de kuikenoverleving verhogen. Vooral het verbeteren van het opgroeigebied voor de kuikens kan zorgen voor een hogere overlevingskans. Het laten groeien van hoge oevervegetatie langs waterkanten - zoals lisdodde, riet en dergelijke - geeft de kuikens dekking tegen roofdieren en is bovendien goed voor insecten en andere beestjes die door de kuikens worden gegeten.

Mensen met een vijver of een tuin grenzend aan water kunnen, naast het aanbieden van nestgelegenheid, zelf schuilmogelijkheden voor kuikens creëren. Daarnaast verdient het aanbeveling om bij gemeenten, waterschappen en andere beheerders van waterkanten aan te dringen op een voor eendenkuikens geschikt beheer. Kale oevers maken eendenkuikens namelijk erg kwetsbaar en bij beschoeide oevers kunnen kuikens niet het water uit, waardoor onderkoeling en verdrinking op de loer liggen.

Jaar van de wilde eend

Het Jaar van de Wilde Eend is een samenwerking van Sovon en Vogelbescherming Nederland en is mede mogelijk gemaakt door het Jaap van Duijn Vogelfonds en de Stichting Bettie Wiegman Fonds.