Kennismiddag over de Kievit

Als onderdeel van het OBN onderzoek naar opgroeihabitat voor kievitskuikens werd op maandag 27 november 2023 een Kievit Kennismiddag georganiseerd. Een kort verslag.

Een kievitkuiken drukt zich vanwege gevaar. Een vochtige bodem blijkt van levensbelang voor het opgroeien van jonge Kieviten. Foto: Tim Visser

De bijeenkomst vond plaats in congrescentrum De Schakel in Nijkerk en werd georganiseerd door VBNE, in samenwerking met Sovon Vogelonderzoek Nederland, Wageningen Environmental Research en Altenburg & Wymenga. Er waren ongeveer 65 deelnemers, die bestonden uit een opvallend gelijkmatige mix van onderzoekers, beleidsmakers, terreinbeheerders, agrarische collectieven en vrijwilligers. Vijf sprekers gaven context en verdieping rondom het OBN onderzoek naar kuikenhabitat.

Onderzoek habitatvoorkeur

Nadat Anke Kappers (VBNE) de middag had geopend, trapte Erik Kleyheeg af met een overzicht van de opzet en resultaten van het OBN onderzoek dat in het broedseizoen van 2022 werd uitgevoerd om de habitatvoorkeuren van kievitskuikens in grasland te bepalen. De resultaten van het onderzoek zijn te lezen in dit rapport. In zeven studiegebieden verspreid over het land werden per gebied zes tot acht kievitsvrouwtjes voorzien van een GPS-zender en op die manier konden de gezinnen gevolgd worden na het uitkomen van de eieren. Ondanks de selectie van geschikte habitat, was de overleving van de kuikens zeer laag. Van de 37 gevolgde gezinnen met kuikens kregen er slechts 7 minstens één jong vliegvlug. Het lijkt erop dat in dit droge voorjaar slechts weinig plekken geschikt bleven gedurende het seizoen, waardoor sterke concentratie van steltloper(kuiken)s optrad, wat mogelijk verhoogde predatie in de hand heeft gewerkt. Het onderzoek leidde tot een aantal concrete aanbevelingen voor beheer.

Verliesoorzaken

De tweede presentatie werd verzorgd door Ernst Oosterveld (Altenburg & Wymenga), die enige context schepte aan de hand van onderzoeken aan Kieviten in de afgelopen decennia. Het is al langer duidelijk dat kuikenoverleving te laag is om de populatie in stand te houden. We hadden de huidige afname van de Kievit dus kunnen zien aankomen, maar in de afgelopen 10-15 jaar is er weinig aandacht voor de Kievit geweest. Dit in tegenstelling tot de Grutto, die juist een sleutelrol heeft gekregen in het agrarisch natuurbeheer. Predatie werd aangewezen als de belangrijkste verliesoorzaak van kievitskuikens. Dit leverde ook de eerste belangrijkste kennishiaat op: meer kennis over de mechanismen achter predatie is nodig om goed te begrijpen aan welke knoppen je kunt draaien om de effecten hiervan de beperken.

Jelle Loonstra zet de resultaten van een proef met braakstroken uiteen.

Mozaïekbeheer

René Faber (Fjildzaken en collectief Rijn Vecht & Venen) ging in de derde presentatie in op het ontwerpen van beheermozaïeken om niet alleen Grutto’s, maar ook Kieviten geschikte opgroeihabitat aan te bieden in agrarisch gebied. Een ideaal mozaïek biedt gedurende het hele broedseizoen voldoende vochtige omstandigheden en voldoende plekken met lage vegetatie die voor kievitskuikens goed doorwaadbaar zijn. Bij de ontwikkeling van deze mozaïeken is het belangrijk om goed te weten wat er in het veld gebeurt, dus om veel in het veld te gaan kijken, maar ook goed op te hoogte te zijn van wetenschappelijke kennis en je beheer jaarlijks goed (op een gestandaardiseerde manier) te evalueren.

Braakstroken

Na een korte pauze werd de vierde presentatie verzorgd door Jelle Loonstra (Altenburg & Wymenga). Jelle was partner in het OBN onderzoek naar habitatselectie (eerste presentatie), maar heeft daarnaast ook onderzoek gedaan naar de toepassing van braakstroken op grasland als mogelijke kuikenhabitat in Friesland. De braakstroken boden een voor kievitskuikens geschikte lage vegetatie gedurende het hele broedseizoen en ook het aanbod van grote insecten was groter dan buiten de braakstroken. De stroken werden vooral gebruikt door jonge kuikens (tot ca. twee weken oud). Opvallend genoeg verlieten de oudere kuikens vaak de braakstrook om in de buurt op zoek te gaan naar vochtige plekken. De schijnbare aantrekkingskracht van relatief veel grote insecten lijkt in contrast te staan met het OBN onderzoek naar opgroeihabitat, waarin juist aantrekking van kleine insecten werd geconstateerd. Hoe het dieet van de kuikens precies is opgebouwd en wat energetisch de beste samenstelling van het dieet is, zowel in prooisoort als -grootte, is nog onvoldoende bekend.

Afsluitend

Thijs Glastra (Sovon) sloot de middag af met interactieve quiz via het online platform Mentimeter. Aan de hand van 10 prikkelende vragen over Kieviten werd het publiek geleid langs een aantal opmerkelijke feitjes die boven tafel kwamen dankzij het zenderwerk. Zo waren er vragen over hoe snel en hoe hoog Kieviten kunnen vliegen, hoe lang ze doen over de trek naar overwinteringsgebieden en over vogels die naar Rusland vlogen na een mislukte broedpoging in Nederland. Het publiek kon live meedoen aan de quiz met de smartphone en tussen de vragen door kwam de tussenstand in beeld. Uiteindelijk won Willemien Geertsema (Louis Bolk Instituut) de quiz en ze kreeg van Thijs een exemplaar van het jubileumboek van Sovon en een Leeuwerik Saison speciaalbier, gebrouwen van historische granen geteeld op akkerreservaten in Zeeland.

De middag werd afgesloten met een borrel waarbij druk verder werd gediscussieerd over de effectiviteit van maatregelen voor de Kievit.