Het Jaar van de Scholekster in een notendop

2023 stond in het teken van de Scholekster. Deze soort werd door Sovon en Vogelbescherming Nederland uitgeroepen tot vogel van het jaar. Wat is er allemaal voor deze pechvogel gedaan en welke resultaten zijn behaald?

Een veilige nestplaats voor een Scholekster. Foto: Ruurd Jelle van der Leij

Dat de Scholekster het moeilijk heeft, is duidelijk te zien aan de broed- en watervogeltrend, die beide een sterke afname laten zien. Voor deze daling zijn meerdere oorzaken aan te wijzen. Met het verdwijnen van de droogvallende mossel- en kokkelbanken en de opkomst van gemengde banken met Japanse Oesters in de Delta en het Waddengebied, vallen belangrijke voedselbronnen weg. Door toenemende recreatiedruk en dijkwerkzaamheden worden Scholeksters ook steeds vaker verstoord. Als gevolg van klimaatverandering is het risico op overstroming van nestlocaties op kwelders groter. Daarnaast spelen intensivering van de landbouw, predatie, verkeer, honden en katten de soort ook niet in de kaart. Al deze factoren zorgen ervoor dat er onvoldoende jongen groot worden om de populatie op peil te houden.

Speerpunten onderzoek

In 2023 waren de speerpunten van het onderzoek gericht op het krijgen van inzicht in de ontwikkeling van de stedelijke populatie en de kuikenoverleving op het platteland. We wilden nagaan of het beeld over de lage kuikenoverleving klopt en of broedplatforms kunnen dienen als veilige nestlocaties voor Scholeksters. Veel vrijwilligers deden mee en verzamelden waardevolle gegevens. Ook werden er veel kleurringen afgelezen en slaapplaatstellingen uitgevoerd in de piekperioden, om daarmee een beter beeld te krijgen van de verspreiding van Scholeksters op voorverzamelplaatsen in Nederland. Op beleefdelente.nl was een scholekstergezin op een dak te volgen. De Scholeksters hadden drie jongen, waarvan twee ten prooi zijn gevallen aan een Buizerd en het derde het vermoedelijk ook niet gered heeft door een sprong van het dak. Gelukkig zijn er ook voorzieningen voor op daken ontwikkeld om de soort daar een veiliger thuis te bieden. Speciale broedhuisjes die zowel een schuil- als nestplek bieden werden getest. Deze testen lopen nog door in 2024.

Stedelijk gebied

Om inzicht te krijgen in het aandeel Scholeksters dat in de stad broedt, organiseerden we tellingen in hokken van 1 bij 1 kilometer. Waarnemers brachten daarin enkele bezoeken om na te gaan of er broedende Scholeksters aanwezig waren. In stedelijk gebied werden op deze manier 121  kilometerhokken geteld. Extrapoleren we de dichtheden uit deze hokken naar andere bebouwde terreinen, dan broeden er naar schatting zo’n 6000 paren in stedelijk gebied. Dat is circa 15% van de populatie, aanzienlijk meer dan de 4% in 2008, het vorige Jaar van de Scholekster. Daarnaast gaf een breed publiek via scholeksterophetdak.nl gegevens door van 1289 nesten op daken. Daarmee is er flink gehoor gegeven aan de oproep om nesten op daken te volgen. In ruim de helft van de gevallen zijn er vervolgwaarnemingen gedaan, waardoor de nestgegevens bruikbaar zijn voor berekeningen van nestoverleving en broedsucces.

Nestkaarten

Voor het bepalen van de kuikenoverleving werden scholekstergezinnen gedurende het broedseizoen via een nestkaart gevolgd, in totaal werden 365 nestkaarten ingevuld. Voor de robuustheid van de analyse zijn ook nestkaartgegevens van 2019-2022 meegenomen. De gegevens laten zien dat de dagelijkse kuikenoverleving toeneemt van 90% naar 97-98% naarmate een kuiken ouder is. Uit de analyse kwam een totale kuikenoverleving van gemiddeld 12%. Combineren we die gegevens met het nestsucces, dan is duidelijk dat er onvoldoende jongen vliegvlug worden om de populatie in stand te houden.

In 2023 stonden door Nederland verspreid maar liefst 470 broedplatforms, waarvan 381 nieuw gemaakt. Dat zijn houten palen met een bakje met schelpengruis, waarop een Scholekster kan broeden. De meeste van deze platforms werden in het voorjaar gevolgd door vrijwilligers. Van 370 broedplatforms zijn gegevens ontvangen: 49 platforms werden bezet door een Scholekster. Dat is 13% van het totaal. Op 42 hiervan kwamen de eieren succesvol uit (86% van bezette platforms) en in totaal werden minimaal 22 jongen vliegvlug. Dat is een stuk hoger dan bij Scholeksters die op de grond broeden, al moet bedacht worden dat dit om gegevens van één jaar en van niet zo veel nesten gaat.

Dat de Scholekster in 2024 geen soort van het jaar meer is betekent niet dat hij geen hulp nodig heeft. Nog steeds is alle verzamelde informatie enorm waardevol!

De Scholekster een handje helpen kan door het:

• invoeren van Scholekster op het dak via scholeksterophetdak.nl
• uitvoeren van slaapplaatstellingen
• aflezen en invoeren van ringgegevens
• bijhouden van nestkaarten
• plaatsen en volgen van broedplatforms