De Heggenmus in zwaar weer

Op mooie dagen in februari kun je al de eerste zingende Heggenmussen horen. In de maanden daarna neemt de zangactiviteit toe. De vogels zingen vaak bovenin een struik of boompje hun riedeltje en dat lijkt op een onregelmatig hoog piepend wieltje. Maar vaak scharrelen ze onopvallend als een muis over de grond. De aantallen kunnen met name in kleinschalig cultuurlandschap met hagen en urbaan gebied met veel tuintjes hoog zijn.

Ruim een derde van de landelijke populatie is in dorpen en steden aanwezig. Maar in urbaan gebied nemen de aantallen dramatisch af.

Aantalsontwikkeling

De landelijke trend laat de recente 12 jaar stabiele aantallen zien (dit is inclusief MUS) (figuur 1). Maar in urbaan gebied (MUS) zien we een heel ander beeld. Een duidelijke afname die zich na 2016 lijkt te versnellen naar een bijna halvering vanaf de start van MUS in 2007. In het verloop is geen enkel spoor van herstel te herkennen. Laag en hoog zijn een kopie van de landelijke MUS ontwikkeling waarbij die in hoog (boven NAP, zand) nog iets dramatischer lijkt dan die in laag (onder NAP, klei en veen). In urbaan gebied voltrekt zich iets waar de soort daarbuiten geen of minder last van lijkt te hebben.

Figuur 1. Heggenmus. Trend landelijk (BMP/MUS) en in urbaan gebied, hoog en laag (MUS) vanaf 2007.

Waar in urbaan gebied?

In MUS worden de hoogste aantallen gevonden in de open wijken waar meer plek is voor groen en ook in bedrijventerreinen (figuur 2). De laagste in de oude en vooroorlogs gesloten wijken, met meer steen en dus minder groen. In de recente vijf jaar heeft de achteruitgang (gem. 25% afname) in alle wijktypen plaatsgevonden.

Figuur 2. Heggenmus. Gemiddeld aantal exemplaren per MUS-telpunt, uitgesplitst naar bouwperiode en bebouwing in 2007-19 en 2020-24 met de trend over 2007-24 (alle - matige afname).

Oorzaken?

Opmerkelijk is dat de landelijke trend recent stabiel is terwijl die in urbaan gebied nog steeds afneemt. In een knelpuntenanalyse van vijf kwetsbare stadsvogels blijkt voor de Heggenmus dat de vermindering van struiken en predatie door katten de belangrijkste drukfactoren zijn in urbaan gebied. Verstening en kavelgrensverandering worden daarvoor genoemd. De overleving van adulte vogels is nauwelijks verandert in de afgelopen decennia, maar de reproductie lijkt wel licht afgenomen Heggenmus | Sovon Vogelonderzoek. Tot slot is er waarschijnlijk nog een andere oorzaak. De trend van de Heggenmus in urbaan gebied laat een opvallende gelijkenis zien met die van de Merel (Sovon-nieuws 4- 2024). De Heggenmus heeft tot en met 2007-2016 een afname van 12% en tussen 2016-2024 is die maar liefst 40% in MUS. Usutu is bij de Merel een belangrijke oorzaak van de afname en dit zou ook bij de Heggenmus aan de hand kunnen zijn. Een dode Merel valt meestal wel op, maar vind maar eens een dode Heggenmus die voor onderzoek opgestuurd kan worden. We blijven de soort met aandacht volgen in MUS.